Atomen
in dienst van
de vrede
4. VERKLIKKER ATOMEN HELPEN
DE MENS
„Zelfs al waren we er nooit in geslaagd elektriciteit
te produceren met behulp van de kernenergie, dan
nog zou onze arbeid op atoomgebied reeds lonend
zijn door het gebruik van radioactieve isotopen, dat
eruit is voortgevloeid."
Deze uitspraak van de Amerikaanse deskundige
dr. Willard F. Libby toont overduidelijk aan, dat
energieproduktie beslist niet de enige hulp is die de
atoom ons kan bieden.
Zoals al eerder ter sprake kwam, ontdekte men
omstreeks 1900 dat bepaalde stoffen als radium en
uranium spontaan stralen en kleine deeltjes uitzen
den. Later kwam men er achter, dat de oorsprong
van deze radioactiviteit in de atoomkern zetelt.
Slechts een klein aantal stoffen vertoont deze natuur
lijke radioactiviteit.
Toen men erin slaagde atoomkernen met kleine
deeltjes, bijv. neutronen te beschieten, bleek dat er
daarbij zg. isotopen ontstonden. Dit zijn tweeling
atomen, die zich van gewone atomen onderscheiden
doordat ze zwaardere kernen (met een groter aantal
neutronen) hebben. Scheikundig zijn isotopen precies
gelijk aan normale atomen; alleen doordat ze radio
actieve stralen uitzenden maken ze zich kenbaar.
Van deze radioactiviteit, die met zeer gevoelige in
strumenten, zoals Geigertellers, gemeten kan worden,
heeft de mens een dankbaar gebruik gemaakt.
Onvoorstelbaar kleine hoeveelheid
Wat een onvoorstelbaar kleine hoeveelheden van een
radioactieve isotoop men nog kan aantonen, blijkt
uit het volgende voorbeeld.
Een miljardste deel van één milligram radioactief
gemaakte natrium kan nog gemakkelijk opgespoord
worden. Dit is zelfs mogelijk als men van het
natrium keukenzout heeft gemaakt, dit in het water
heeft opgelost en daarna opgedronken. Het wordt
dan in ons lichaam opgenomen en door het bloed
naar alle delen van het lichaam gevoerd. Zo kan
de Geigerteller ons vertellen, dat het zout reeds
enkele minuten na het drinken van het water in de
toppen van onze vingers terecht is gekomen. We
zien hieraan tegelijk hoe de verklikkeratomen, d.w.z.
de atomen die door het uitzenden van straling hun
aanwezigheid tussen andere atomen verraden, in
ziekenhuizen kunnen worden gebruikt om de circu
latie van het bloed te bepalen.
Vóór we over andere toepassingen spreken, een enkel
woord over de vraag hoe we aan radioactieve
isotopen komen. Ze kunnen allereerst worden ver
kregen door bepaalde elementen aan het neutronen
bombardement in een reactor bloot te stellen. Verder
kunnen isotopen worden afgescheiden uit de afval-
produkten van reactoren. En bovendien kan men in
een zgn. cyclotron aan neutronen en andere atomaire
deeltjes zulke enorme snelheden geven, dat ze als
projectielen kunnen worden gebruikt voor het be
schieten van stoffen, die men radioactief wil maken.
Voor duizend-en-één doeleinden
Voor duizend-en-één doeleinden worden isotopen
tegenwoordig gebruikt en nog bijna dagelijks vindt
men nieuwe toepassingen op de meest uiteenlopende
terreinen. Een paar voorbeelden mogen aantonen
waartoe verklikkeratomen zoal in staat zijn.
Kilometers lange olieleidingen moeten van tijd tot
tijd inwendig gereinigd worden door schroefvormige
schrapers, die door de oliedruk worden voortbe
wogen. Komt een schraper ergens vast te zitten, dan
is dat van buitenaf natuurlijk niet te zien. Maar
wanneer aan de schraper een kleine hoeveelheid van
een radioactieve stof wordt toegevoegd, verraden de
stralen die door de buis dringen, aan de Geigerteller
waarmee men langs de leiding rijdt, de plaats waar
de schraper is blijven steken.
Kleine scheurtjes in metaaloppervlakken laten zich
vaak heel moeilijk vaststellen. Als men nu onder
hoge druk een vette pasta op het oppervlak perst,
dit vervolgens zorgvuldig schoonmaakt en dan een
fotografische film op het oppervlak legt, verraden de
radioactieve atomen precies waar zich de uiterst
kleine scheurtjes bevinden.
10
