Het vertiaal achter
een vulmachine
Sinds kort staat er in de hal van het Vrumonakantoor een
opvallend apparaat. Door het blinkende koper springt het
direct in het oog. Wat het precies is, is niet een-twee-drie te
zeggen. Althans, niet door de jongere generatie medewer
kers, gewend als zij zijn aan roestvrijstalen machines waarin
op hoge snelheid een groot aantal flessen tegelijkertijd
wordt afgevuld en van dop en etiket wordt voorzien. Toch
was ook deze koperen vulmachine eens het trotse bezit van
een limonadefabriekje.
in de substantie zouden kunnen blijven
zitten", legt de heer J.A. Luteijn uit.
"Als het echt pluisvrij was, ging het in
een houten vat. Daarbij werden kleur
en smaakstoffen, beide in Zaandam ge
kocht, gevoegd.
Nog wat stukjes citroenzuur erbij en
heet water erop. En dan heel goed roe
ren."
Nooit een fles terug hoeven nemen
Hoewel alles met de hand werd gedaan,
gebeurde het volgens de heren zeer hy
giënisch. "We waren heel proper" zegt
de jongste met klem. "Nog nooit in al die
jaren hebben we een fles terug hoeven
nemen van een klant omdat er iets vies in
de limonade zou zitten. Dan heb ik dat
in de flessen van de concurrent wel an
ders gezien."
De jongste van de twee was de 'vertegen
woordiger'. Met zijn in 1921 gekochte
T-Ford - heel vooruitstrevend voor die
tijd - bezocht hij de afnemers, hoofdza
kelijke caféhouders. Ook werd er limo
nade verkocht aan een zaak op het
strand van Cadzand. Was sjouwen met
de kratten normaliter al zwaar werk;
over zand en duinen klauteren viel hele
maal niet mee. Vóór 1939 waren het ove
rigens ook de duinen, die ervoor zorgden
dat er in bepaalde periodes limonade
kon worden gemaakt. "Er was toen nog
geen waterleiding aangelegd. De limo
nade maakten we met regenwater. In
warme zomers, wanneer het niet regen-
Schoondijke is een plaatsje in Zeeuwsch-
Vlaanderen. Om er te komen, moet
eerst een afstand van circa 200 kilometer
vanafBunnik worden afgelegd. Inbegre
pen de overtocht per pont van Vlissingen
naar Breskens. Het lijkt een kleine we
reldreis. Het verschil tussen de huidige
manier van werken bij Vrumona en de
wijze waarop dat vroeger in Schoondijke
gebeurde, is zo mogelijk nog groter dan
de te overbruggen afstand. Dat blijkt uit
de woorden van de heren A.J. en J.A.
Luteijn. Deze twee broers zijn de voor
malige eigenaren van de koperen vulma
chine die nu, geheel gerestaureerd, de
hal van het Vrumonakantoor siert.
Hoe het vroeger ging
"Is hij weer helemaal opgeknapt Staat
hij er mooi bij is het eerste dat ze vra
gen wanneer de heer P. van der Wiel van
Vrumona een bezoek aan hen brengt.
De heer Van der Wiel, kwaliteitscontro
leur bij Vrumona, is degene die de ma
chine namens Vrumona heeft gekocht.
Graag zouden de gebroeders Luteijn
zelf zien hoe het apparaat is gerestau
reerd. Ook de Vrumona-directie zou de
heren Luteijn met genoegen persoonlijk
willen ontvangen. In verband met hun
hoge leeftijd is de reis naar Bunnik ech
ter te ver voor de heren Luteijn. Want ze
naderen nu de negentig en het lichaam
wil niet meer geheel zoals vroeger. Maar
het staat hen nog vers in het geheugen
hoe ze vroeger limonade hebben ge
maakt, gebotteld en verkocht.
Zolang ze zich kunnen herinneren, heb
ben de beide broers in het limonadefa
briekje gewerkt. Want het bedrijf was
van vader Luteijn en de twee jongens
moesten al snel meehelpen. De heer
A.J. Luteijn, die drie jaar ouder is dan
zijn broer, vertelt:
"In 1914 ben ik begonnen in het bedrijf
van mijn vader. Eigenlijk had ik op de
Ambachtsschool het smidsvak geleerd.
Maar in de mobilisatietijd van de eerste
wereldoorlog was het zo druk, dat ik
meteen aan de slag moest. Daarvoor had
ik ook al mee moeten helpen. Voor ons
begon de dag om zes uur. Die was niet,
De heer H. van Paridonhoofd Bedrijfs-
technologische Dienst bij Vrumona,
demonstreert hoe de flessen in de vuiler
worden gezet
zoals in die tijd voor werknemers, 's mid
dags om zes afgelopenAls wij uit school
kwamen, konden we thuis nog eens be
ginnen. Het waren lange dagen."
Bewerkelijk produktieproces
Hij herinnert zich nog goed hoe bewer
kelijk het produktieproces indertijd was.
"Eerst moesten de flessen worden
schoongemaakt. Vooral in de periode
van de kogelflessen betekende dat veel
werk. Want alles gebeurde met de
hand." De oudste van de twee broers
nam in 1921 het bedrijf van zijn vader
over. Terwijl moeder en zuster in de win-
kel-aan-huis de limonades verkochten
(samen met onder meer kruidenierswa
ren, glaswerk en stenen goed), zorgden
de broers voor de fabricage van de limo
nade. Er waren drie smaken: sinaasap
pel, frambozen en citroen. Daarnaast
maakte men het zogenoemde champag
nepils.
In een groot fornuis werd de suiker ver
hit, totdat deze gesmolten was. "Dit
moest heel goed geroerd en vervolgens
gefilterd worden. Dat was nodig omdat
er anders nog pluizen van de jutezakken
