Chef-kok J. Biegelaar in de ban
van de schaats
"Hoe een duimbreed ijzer iemand veranderen kanGeef
den Nederlander een paar schaatsen onder de voeten- en
hij is geen Nederlander meer. Hij is schaatsenrijder, zoo
geheel schaatsenrijder, als ooit een Spanjaard danser, een
Engelschman ruiter of een Franschman komediant was.
De laarzen van zevenmijlen die van Klein Duimpje een
Gerrit Langbeen maakten, veranderen den houthak
kersknaap niet meer, dan de schaats den Nederlander,
die haar aandoet. Het schijnt een betoovering, eene spo
kerij eene gedaanteverwisseling, als uit de Metamor-
phosen van Ovidius."
Betoverd, als de schrijver van dit
citaat is verzamelaar J. Biege
laar niet. De chef-kok van het
gerenomeerde Amsterdamse restau
rant 'De Vijff Vlieghen' is wèl gefasci
neerd door de schaats. "Tegen het eind
van de zeventiger jaren ben ik schaat
sen gaan verzamelenIk ben er via een
kennis toevallig ingerold en ben nu een
verwoed verzamelaar van schaatsen en
eigenlijk alles wat daarmee samen
hangt." Voor Biegelaar is de schaats
een boeiend fenomeen dat hem al
onderzoekend op allerlei zaken uit de
Nederlandse geschiedenis brengt.
"Het is vooral de mooie vormgeving
van de schaats door de eeuwen heen
die het tot een interessant object
maakt. En verder leer je door het
bestuderen van schaatsen veel van
vroegere ambachten. Bij het vervaardi
gen van schaatsen kwam vroeger zowel
smidswerk als timmermanswerk èn
tuigwerk kijken. Het belangrijkste is
het vignet van de smid in de schaats.
Die helpt bij het zoeken naar de her
komst van de schaats. Verder is het
leuk om met collega-verzamelaars op
te trekken. Wij hebben de verzamel-
kring De Poolster gevormd en daarin
kom je allerlei mensen tegen, met ver
schillende achtergronden en werk
zaamheden maar met een gezamen
lijke hobby: de schaats."
Benen glijders
"Voor zover ons nu bekend is, gaat de
oudste afbeelding van iemand die
schaatst, terug tot eind 1200. Dat is een
afbeelding in het bezit van de biblio
theek van Oxford in Engeland. We
denken echter dat we in de toekomst
afbeeldingen zullen vinden van nog
eerder datum."
Hoe ver gaat de geschiedenis van de
schaats eigenlijk terug?
"Het principe van je voortbewegen op
ijs is al vele eeuwen oud. Schaatsen
wordt nu wel gezien als oer-Hollands
maar duizenden j aren her zij n er al een
soort benen glijders in Rusland en
China gevonden, 's Winters was schaat
sen vroeger eigenlijk de enige manier
om communicatie over grotere afstand
te bewerkstelligen. Het vertier, de ijs-
pret die later belangrij k werd, was toen
maar bijzaak." "Hoewel de voorloper
van de schaats dus in Rusland en China
is gevonden, wordt de schaats zelf als
typisch Noordeuropees beschouwd.
En in Noord-Europa was Nederland
van oudsher een ideale plek vanwege
z'n vele water. Dat was er in Scandina
vië bijvoorbeeld ook wel maar door de
vele sneeuwval daar, is er een ontwik
keling ontstaan die uiteindelijk heeft
geleid tot het skiën. Engeland is ook
een waterrij k land maar we beschikken
over aanwijzingen dat de schaatsen die
daar zijn teruggevonden, afkomstig
zijn uit Nederland."
Zijn er wel zoveel verschillende soorten
schaatsen?
"Ikzelf heb in mijn verzameling zo'n
vijfhonderd verschillende schaatsen.
Van sommige heb ik het paar com
pleet, van veel andere soorten slechts
een enkel exemplaar. De tweede van
een paar vind je nooit, dat weet je tevo
ren. Toch koop je zo'n enkeling, ook al
is het doel om in principe paren te ver
zamelen." "Al die verschillende
schaatsen zijn wel onder te brengen in
een aantal hoofdcategorieën: De Hol
landse krulschaats, de Friese schaats,
de Zuidhollandse schaats en de West-
friese schaats. De verschillen tussen de
schaatsen zijn ontstaan doordat de
smid en de houtbewerker hun creativi
teit botvierden op de schaats. Het was
echt handwerk en sommige schaatsen
zijn ware kunstwerkjes." Maar ook
toen in het tweede gedeelte van de
vorige eeuw de schaatsen op een wat
meer fabrieksmatige manier werden
gemaakt, bleef er een grote diversiteit
in de vormgeving van schaatsen. "In
die dagen was het een eenmalige aan
koop in je levenDe schaatsen werden
dan ook op bestelling gemaakt," ver
telt Biegelaar die al pratend enkele
pronkstukken uit zijn verzameling op
tafel legt. In zijn hand houdt hij een
Friese schaats, een doorloper. Daar
over blij kt bij vele een verkeerd begrip
te bestaan: "De doorloper dankt zijn
naam aan het feit dat het ijzer aan de
achterkant onder het hout uitsteekt.
Bij andere schaatsen houdt de zoge
naamde schenkel op onder de hiel,"
doceert de meesterkok. Opzijnzolder
ligt langzamerhand de geschiedenis
van twee eeuwen ijspret. "Als je een
maal aan het verzamelen bent, stuit je
ook op andere zaken die met schaatsen
te maken hebben. Kledingstukken,
medailles, ik heb allerlei attributen van
opgeheven schaatsclubs overgeno
men. Via notulenboeken en dergelijke
kom je toch weer aardige dingen over
de schaats te weten."
Tentoonstelling
De heer Biegelaar heeft zich schrap
gezet in het ijs en draagt zijn hobby met
enthousiasme uit. Vanaf 15 december
is in het restaurant De Vijff Vlieghen in
de Spuistraat te Amsterdam een ten
toonstelling door hem ingericht. Een
uitgebreide collectie schaatsen is uitge
stald aangevuld met prenten en andere
objecten die te maken hebben met de
oer-Hollandse bezigheid schaatsen.
En Biegelaar zelf, bindt hijzelf vaak de
gladde ijzers onder? "Schaatsen kan ik
niet," zegt hij lachend, "dat is er door
allerlei omstandigheden nooit van
gekomen. Maar dat neemt niet weg dat
ik ook de hedendaagse ontwikkelingen
in de wedstrijdsport volg. Ook de
hypermoderne Krienbuhl-schaatsen
horen in mij n verzameling thuis. En ik
ga zelfs niet meer voor rolschaatsen
opzij!"
7