„Laat eerst maar eens de aanleiding ho
ren," zei hij met een zucht, „dan komt de
oorzaak straks vanzelf wel uit de doe
ken."
„Goed dan. Ontspan je en luister. Op
een dag in juli 1487 zit een stel boeren uit
de omtrek hun dorst te lessen bij een
tapperij in Hoekster-end, het oostelijk
deel van Leeuwarden. Het zal vast wel
een marktdag geweest zijn. Geld hadden
ze op zak, de zomer was in het land, ze
hadden veel moeten praten, en hun keel
was door de dorst ernstig toegekne
pen."
„Ah, die brave agrariërs: ik zie ze zitten
en dorst lijden."
„Ze zaten, ze hadden dorst, maar braaf,
nee, dat waren ze in de verste verte niet
in Leeuwarder ogen. Ze zaten daar, in
strijd met de ordonnantie, bier te drinken
dat niet binnen de stad gebrouwen
was!"
Haarlems bier
„Je kunt je voorstellen wat er gebeurd is.
Zo'n gezelschap heeft altijd iemand die
haantje-de-voorste is. En die heeft, mis
schien met een veelzeggend knipoogje
naar de kastelein, hem gevraagd of hij
alleen maar dat Leeuwarder spul tapte?
Nou, aan dat optisch sein zal de kaste
lein genoeg gehad hebben om zich te
herinneren dat hij in zijn kelder nog een
ton heerlijk helder Haarlems bier had
staan. Die moest nodig op anders be
dierf die maar. Onder groot gejuich tapte
hij het boerengezelschap volle kroezen
Haarlems 'kuit', daarmee handelend in
strijd met de ordonnantie op het bier en
de rechten der Leeuwarder brouwers
aantastend. Maar dat kon de boeren
niets schelen. Dat beroemde Haarlemse
bier ging er bij hen in zo dartel als jong
vee dat in de lente naar de wei gaat. Bij
elke kroes steeg de vrolijke stemming in
die boerenbreinen, maar steeg ook de
woede in hoofd en hart der Leeuwarder
brouwers, die letterlijk om de hoek hun
bedrijven hadden. Wat? Die ellendige
kinkels zaten daar maar binhen-de-
stad-gesmokkeld-bier te drinken en hun
markt te bederven! Hoe dorsten ze?
Voeg er nog aan toe dat de boeren
Schieringers waren en de brouwers Vet-
kopers, dan zul je wel begrijpen dat er
een hoogst geladen situatie was ont
staan. Een brandende lont naar een
kruitvat, de explosie kon niet uitblijven."
„Je zult me wel stom vinden, maar ik
snap er nog maar weinig van," sprak de
ex-burgemeester, „wat is dat voor ge
zeur van een brandende lont naar een
kruitvat? Woorden, woorden, maar geen
verklaring waarom er een explosie op
komst was. Om één of twee tonnetjes
bier? Kom nou. En wat mijn voorstel
lingsvermogen ook ver te boven gaat,
dat zijn brouwers die Vetkopers zijn."
„Je kent nu de aanleiding, die de oorlog
deed uitbreken. Zoals je zelf al zei komt
nu de oorzaak bloot te liggen."
„Nou, laat maar horen," sprak hij. Om zo
te horen was hij al weer helemaal de ou
de.
„De diepste oorzaak dan ligt in de uiterst
verwarde toestand waarin Friesland in
de 15e eeuw, dus van 1400 tot 1500, op
staatkundig gebied verkeerde. Het was
er in die eeuw, het zij met behoud van
alle eerbied gezegd, een grote bende."
„Salva omni reverentia," (met alle eer
bied) onderstreepte de ex-burgervader,
die het gepast vond bij dit middeleeuwse
gebeuren een woordje Latijn in te vlech
ten.
„Van een centraal gezag was in die jaren
in Friesland nauwelijks sprake. Gevolg:
ieder probeerde voor zichzelf ervan te
maken wat ervan te maken viel, wat uit
liep op halen wat je halen kunt. In zulk
een situatie kwam er van de Friese vrij
heid maar weinig terecht. Het was in- en
intreurig wat zich toen afspeelde: stins
vocht tegen stins (kasteel), de kloosters
hadden strijdbare abten en monniken en
vochten ook onderling, stad trok uit
tegen stad. Sluipmoord en hinderlaag
waren aan de orde van de dag, in 't kort
een chaos, die naarmate de eeuw vor
derde erger werd. Je vindt het vermeld in
geschiedbeschrijvingen van die tijd.
Een gezagsvacuüm kan niet eeuwig du
ren: uiteindelijk heeft de hertog van
Saksen het roer in handen genomen.
Maar voor het zover was zijn er wel po
gingen gedaan om zelf orde op zaken te
stellen. Maar ook die zijn stukgelopen."
Verdeeldheid
„Er waren natuurlijk wel enkele machts
centra, namelijk in steden als Leeuwar
den, Sneek, Sloten, Bolsward en Frane-
ker. Waren die nu maar eensgezind ge
weest, dan zou er al veel gewonnen zijn.
Maar helaas! Veel van de twist en twee
dracht werd gekanaliseerd in twee grote
partijen, die van de Schieringers en van
de Vetkopers. De adel en de boeren
hielden het, met de steden Sneek en
Franeker, veelal met de Schieringers,
terwijl de Vetkopers steunden op de ste
den Leeuwarden en Bolsward en de
streek om die steden (Leeuwarderadeel
bij voorbeeld). Zie je hoe moeilijk het ook
voor de steden was om eensgezind op te
treden?"
„Wel, wel, nooit geweten dat Friesland
zo'n in de war geraakte kluwen wol was.
Maar ga door: het moet op bier uitlo
pen."
„Dat doet het ook. Even een stapje terug
naar 1435. In dat jaar werden de plaat
sen Oldehove en Leeuwarden, direct
aan elkaar grenzend, na veel aarzeling
één stad, Leeuwarden. De toren Olde
hove staat er nog steeds.
Beide plaatsen hadden brouwindustrie,
beide waren Vetkopersgezind, dat wil
zeggen protectionistisch, en in het 'fu
sieverdrag' kwam een bepaling voor, die
stelde dat vanaf Heilige Mis (1 novem
ber) tot mei alleen in de stad gebrouwen
bier gedronken mocht worden."
„Da's raar," zei hij, „waarom gold dat
niet in de zomermaanden? Dan zal er
toen toch ook wel meer omzet geweest
zijn."
„Tja, daar heb ik ook over lopen denken.
't Kan zijn dat er voor de zomermaanden
te weinig produktie was. Haarlemmer
bier was dan welkom, want vergeet niet
dat bier in die tijden zowat de rol speelde
van drinkwater.
„Hoe dan ook, het contract van 1435 was
er, de jaren verstreken, en de tijden
werden zo erbarmelijk slecht, dat de
'Vetkoperianen' Leeuwarden en Bols
ward er eindelijk toe overgingen in 1482
een verdrag te sluiten met de Schierin-
ger vrijhandelssteden Sneek en Sloten
voor de tijd van vier jaar, 'voor de zalig
heid van hun zielen en het nut voor hun
gemeenten.' In het eerste artikel wordt
direct vrijhandel voorop gesteld: kopen
en verkopen is vrij, en men moet vrij en
veilig kunnen reizen.
Het vrijhandelsprincipe zegevierde dus,
maar niet voor lang. In 1486 werd het
verdrag niet verlengd en in Leeuwarden
Leeuwarden, waarde boeren in een tapperij het verboden bier zaten te drinken ligt rechtsboven
op deze kaart. Het Amelandshuis ligt, zoals de kaart laat zien, vlakbij.
11
