Internationaal eenhedenstelsel
dit jaar van kracht
Het pond suiker, de calorie-arme
maaltijd en de auto met paardekrachten
zullen binnenkort uit ons spraakgebruik
verdwijnen. Niet omdat een actiegroep
er in is geslaagd deze dingen uit ons
aards bestaan te bannen, maar omdat
onder meer ponden, calorieën en
paardekrachten dit jaar niet meer mogen
worden gebruikt als aanduiding van
massa, warmte en vermogen. We moe
ten het hebben over kilogram, joule en
watt. Om te komen tot een eenheid van
maten heeft de EEG dit jaar het gebruik
van het Internationale Stelsel van Een
heden, het zogenaamde SI, verplicht
gesteld.
Nu loopt u echt niet het gevaar direct in
de gevangenis te belanden wanneer u
volgend jaar trots aan uw buurman ver
telt dat uw nieuwe auto een maximum
vermogen van zoveel pk heeft in plaats
van zoveel kilowatt. Dr. R. Muijlwijk zou
echter wel even de wenkbrauwen
fronsen als hij het zou horen. Als hoofd
van de afdeling Mechanische Metingen
van het Van Swinden Laboratorium van
het IJkwezen is hij onder meer belast met
de zorg voor het juiste gebruik van de
wettelijk erkende meeteenheden.
,,Een meter is een meter, dat is voor
iedereen duidelijk. Niemand haalt het in
zijn hoofd om een lengte in 'el' of
'Rijnlandse voet' te geven. Maar wel
praten we over een pond en een ons als
we een halve kilogram en 100 gram be
doelen. Nu kan dat misschien geen
kwaad bij de groenteman, maar wat te
denken van een advertentie waarin gou
den munten van een 'ounce' te koop
worden aangeboden? Daarmee wordt
een 'ons', dus 100 gram, gesuggereerd,
terwijl het in werkelijkheid om munten
van 31 gram gaat (troy ounce 31,10
gram). Bij zo'n advertentie zou ik bijna
van misleiding gaan spreken," zegt de
heer Muijlwijk. Met dit huis-tuin-en-keu-
ken-voorbeeld wil hij het belang weer
geven van een internationaal, eenduidig
stelsel van meeteenheden. Een dergelijk
stelsel zou dit soort verwarringen uit
sluiten.
In 1816 werd in Nederland al een wet
aangenomen waarbij het onderwijs in
het Metrieke Stelsel en het gebruik
daarvan in de handel verplicht werd ge
steld. Dat metrieke stelsel baseerde zich
op de meter en het kilogram zoals die in
Frankrijk waren vastgelegd en die toen
ook internationaal een groot aanzien
hadden. Daarmee werd voor ons land
een einde gemaakt aan de chaos in
meeteenheden voor lengte, oppervlakte,
volume en massa (wat foutief meestal
gewicht wordt genoemd).
Woorden als pond en ons blijken echter
moeilijk uitroeibaar. Wist u dat de een
heid „pond" al volgens een in 1937
ingediend wijzigingsvoorstel van de
IJkwet moest verdwijnen? Maar omdat
de ingangsdatum daarvan op 1 januari
1941 viel werd het gezien als een onder
drukkingsmaatregel van de gehate be
zetter. Na afloop ging iedereen van
weeromstuit over „pond" spreken. Dit
betrof overigens het „Nederlandse
pond", waarvan de massa volgens de
wet 1 kg bedroeg. Tegenwoordig ge
bruiken we pond voor een halve kilo
gram en als dat nu de enige afwijking van
het Metrieke Stelsel zou zijn, was het niet
zo erg.
Chaotisch geheel
Mede door de snelle ontwikkeling van de
techniek zijn allerlei andere fysische
grootheden voor het dagelijks leven van
belang geworden. Het gevolg was dat
allerlei nieuwe gebruikseenheden zijn
ingevoerd. „Men was zich daarbij niet
altijd bewust van het belang van een
eenvoudig verband tussen eenheden en
van internationale overeenstemming
over nieuwe eenheden. Zij zijn dikwijls
nogal willekeurig tot stand gekomen,
vaak werd de meeteenheid ook bepaald
door de methode van meten. En hoewel
de meter, de kilogram en de seconde wel
internationaal erkenning hadden gevon
den, ontstond er in de praktijk toch weer
een chaotisch geheel van meeteenhe
den," zo verklaart de heer J. Nieuwland,
hoofd van de afdeling Wettelijke en In
ternationale Aangelegenheden van het
IJkwezen, het allegaartje van meeteen
heden. Hij vergelijkt het door elkaar ge
bruiken van verschillende soorten meet
eenheden graag met het gebruik van
verschillende talen. „Door de vertaling
van de meeteenheden, het omrekenen,
kunnen allerlei onnodige fouten en mis
verstanden ontstaan. Maar als de een
heid van massa overal in de wereld een
kilogram is en niemand een andere een
heid daarvoor gebruikt, kan de vertaling
met de kans op fouten achterwege
blijven."
„Het is toch inconsequent om het ver
mogen van een elektromotor wel in watt
uit te drukken, maar bij een auto met
benzinemotor opeens te gaan praten
over pk. En als je dan moet gaan omre
kenen 735,49875 watt voor één pk, blijkt
wel hoe onpraktisch het hebben van
twee maten voor vermogen is." Met dit
voorbeeld verduidelijkt de heer Muijlwijk
meteen de behoefte aan een internatio
naal, samenhangend stelsel voor meet
eenheden. Daarmee wordt een stelsel
bedoeld dat gebaseerd is op een aantal
grondeenheden met afgeleide eenhe
den zodanig dat het verband tussen de
eenheden in principe wordt weergege
ven door het getal 1. Waarmee
omrekeningsfactoren van zes of meer
cijfers worden vermeden.
Naar meer eenheid
Nu is het streven naar een dergelijk
stelsel niet van vandaag of gisteren. Al in
1901 pleitte de Italiaanse natuurkundige
Giovanni Giorgi voor een koppeling van
elektrische eenheden aan het metrieke
stelsel. En daarmee legde hij de basis
voor wat nu het SI is.
Echter eerst in 1960 is in een Algemene
Conferentie voor Maten en Gewichten,
waarin de bij de Meterconventie aange
sloten landen bijeenkomen, een eenvor
mig stelsel van meeteenheden onder de
naam „Internationaal Stelsel van Een
heden" (naar de Franse benaming
„Système International d'Unités" aan
geduid als SI) vastgesteld. Dit betekende
dat de aangesloten landen zoveel mo
gelijk dit stelsel zouden gaan hanteren.
In 1971 heeft de EEG een richtlijn over
het SI uitgevaardigd, die in 1976 werd
herzien. Krachtens deze herziene richt
lijn moet het SI uiterlijk met ingang van
21 april 1978 binnen de EEG-landen zo
goed als volledig worden ingevoerd. Een
aantal bestaande en gebruikte eenhe
den mag dit jaar niet meer worden ge
bruikt, zoals de reeds genoemde calorie
en paardekracht. Een volgende belang
rijke datum in het schema voor de buiten
gebruikstelling van niet tot het SI beho
rende eenheden is 31 december 1979.
Vanaf dat momentmoeten nog een aantal
oude eenheden verdwijnen, zoals de
dyne, de erg, de stokes en de millimeter
kwik voor bloeddruk. Ook bloeddruk zal
dan in de Sl-eenheid voor druk (de
„pascal", eventueel met gebruik van een
decimaal voorvoegsel, dus bijvoorbeeld
kilopascal) moeten worden uitgedrukt.
20
