DORDRECHT
PPIJTOTEXPIOITATIE DER
DE SLEUTEL-DORDRECHT
Ten tijde dat Jacoba van Beieren, na een leven van
strijd om de gravenkroon (de Hoekse en Kabeljauwse
twisten) zich op het slot Teylingen had teruggetrokken,
1428-1436, werd in Dordrecht de brouwerij 'De Sleu
tel', in het jaar 1433 gesticht door Willem Daniëlszoon,
destijds eigenaar van een der huizen, gelegen aan de
poortzijde langs de nieuwe, omstreeks 1410 gegraven
haven.
Aanleiding tot de oprichting was de weinig rooskleurige
staat van de financiën van de stad Dordrecht, wat blijkt
uit een brief van het stadsbestuur, gedateerd 27 juli
1433, waarin wij lezen:
'Borgemeesters, Scepenen en Raet, mitsgaders den Ou
den Raet, den Achten, den Twaelven, personen hiertoe
van der Stede gevoicht ende de Gemene Dekens van
de neringhe binnen Dordregt, doe kont alle lude, dat
wi bi gemenen raet, om die sware last ons Stede aen-
leggende en onser Stede sculden te betalen, hebben
vercoft Willem Danielssoen, die houder is van desen
brieve, alsulcke erve gelegen after sinen huyse dat hi
nu staende heeft aan die poirtside naest Jan Vredericx-
soens huyse etc.'
Begin 1969 meldde Vers
van 't Vat dat er een einde
was gekomen aan de activi
teiten van de brouwerij De
Sleutel te Dordrecht.
Nadat het merendeel der
aandelen van het bedrijf in
1953 in handen van Heine-
ken was gekomen is het on
ze donkere biersoorten gaan
brouwen. De eigen merken
van deze uit 1433 daterende
brouwerij verdwenen daar
mee van de markt.
Uit die 520 jaren dat het
bier van De Sleutel op de
markt is geweest is veel
vermeldenswaardigs bekend.
De heer J. C. K. Schrama
heeft een en ander uit de
geschiedenis van deze brou
werij voor Vers van 't Vat
op papier gezet, waarvoor
wij hem veel dank verschul
digd zijn. Het eerste deel
publiceren we op deze pa
gina.
Op deze grond, waar vroeger
de stadsmuur had gestaan, ves
tigde Willem Daniëlszoon een
bierbrouwerij, die hij de naam
'Die Sloetell' gaf.
Van deze stichter en eerste ei
genaar is uit een actenboek van
die tijd slechts bekend, dat hij
in 1420 een zoen had moeten
sluiten wegens een 'onwillekeu
rig begane manslag'; verder we
ten wij niets over hem.
De namen van alle volgende ei
genaren zijn ons overgeleverd
uit oude schepenbrieven, tran-
sportacten en dergelijke stuk
ken, waaruit onder meer blijkt
dat de brouwerij meermalen in
handen van meerdere eigenaars
tegelijk is geweest.
Hieronder volgt een lijstje met
hun namen in chronologische
volgorde, waaruit men tevens
kan zien, dat de brouwerij
lange tijd achtereen (van 1506
tot 1727) in het bezit van de
zelfde familie is gebleven, n.l.
de familie Brouwer/Repelaer.
Namen van eigenaren:
1433 Willem Daniëlszoon
(oprichter)
1470 Floris Barthoutszoon en
Aeffgen Claesdr., weduwe
van Alcmade
1506 Jan Gheritszoon (aange
duid als 'die coman')
1530 Gherit Janszoon
1560 Jan Gheritszoon (die de
naam Brouwer aanneemt)
1577 Marijcken van Beaumont
(weduwe van Jan Gheritsz.
Brouwer)
1620 Hugo Repelaer (gehuwd
met Margrita Brouwer) en
Anthony Repelaer
1659 Hugo Repelaer
1692 Anthony Repelaer en Mr.
Huybrecht van der Hoop
1693 Anthony Repelaer, Hugo
Repelaer, Barthout van Slin-
gelandt en Mr. Huybrecht van
der Hoop
1694 Hugo Repelaer en Bart
hout van Slingerlandt
1727 Philips van Haerlem
1780 Mr. Philips Vrolikhert
1805 Gerrit Weymans
1812 Willem van Welsenis en
Huybert Kuyl
1819 Cornelis Pieren
1854 Johannes Nicolaas Pieren
1887 J. N. Pieren verkoopt in
dit jaar de brouwerij aan de
heer H. P. de Kat van Har-
dinxveld, die samen met Me
vrouw A. G. Stenberg Bosch
een naamloze vennootschap
opricht, de 'Maatschappij tot
Exploitatie der Stoombier-
brouwerijen 'De Sleutel en
Ster', met een maatschappe
lijk kapitaal van f 120.000,-
De brouwerij 'De Ster', die in
Zwijndrecht was gevestigd is
spoedig daarna stilgelegd en
het pandje is in 1896 ver
kocht.
1907 In dit jaar werd de naam
van de vennootschap gewij
zigd in: N.V. Brouwerij 'De
Sleutel'.
1953 De Sleutel komt in han
den van Heineken.
Het bierbrouwerijbedrijf werd
in Dordrecht reeds in de 13e
eeuw uitgeoefend, hetgeen blijkt
uit bewaard gebleven stadsre
keningen van 1284 en 1287.
Het Dortse bier van die tijd,
'mom' genaamd, genoot in de
lage landen bij de zee grote
vermaardheid. De Dordtse bier
brouwers worden in 1367 als
gilde vermeld. Twee eeuwen la
ter in 1583, wordt opnieuw een
Confrérie der Brouwers ge
sticht, een nieuw gilde dus, wat
te begrijpen valt als men leest
dat er in 1607 in Dordrecht nog
28 brouwerijen zijn. In 1697 is
dit teruggelopen tot de helft!
Enkele van deze historische na
men van brouwerijen zijn De
Ruyt, Den Harinck, De Bel, Het
Gulden Vlies, De Dissel, Het
Kruis, De Zon, Het Lam en De
Sleutel.
Van al deze Dordtse brouwerij
en is alleen De Sleutel blijven
voortbestaan. Bij de her-invoe
ring van de accijns op bier in
1811 zijn er nog slechts 5
over en blijkens een in 1843
gehouden bedrijfstelling nog 4.
Aangenomen mag worden dat
niet alle eigenaars van De Sleu
tel zelf de techniek van het
brouwen meester waren. Zij
stelden veelal een opperbrouwer
aan.
Een van hen kennen wij door
een proces verbaal van een on-
onderzoek, ingesteld door de
'Instantie van de gemeyne brou
wers binnen der stede van Dor
drecht' in augustus 1577.
De weduwe van Gheritsz. Brou
wer, Marijcken van Beaumont,
heeft dan namelijk een klacht
ingediend over de verontreini
ging van het water van de nieu
we haven door de daarlangs ge
legen ververij. De brouwerij be
trekt haar brouwwater uit deze
haven.
De opperbrouwer van de Brou
werij De Sleutel, Bernt Lam-
bertszoon, legt daarover een ge
tuigenverklaring af.
Ook vinden we in dit proces
verbaal de getuigenverklaring
van Jan Janszoon, 'Waert in 't
Moriaenshooft', verclarende dat
hi getuyge gegaen es ten huyse
van de weduwe van Jan Ghe
ritsz. Brouwer, alwaer men dier
tijt putte en seyde jegens de
zelve weduwe: Wel, brouwster,
put ghy uyt dat lelicke water,
denoterende 't water in de
nyewe haven, wat een soeten
byer suit ghy ons maecken'.
Een aantal 'byerdraghers' ver
klaren, dat zij 'van diversche
tappers wederomme ghebracht
hebben in de brouwerye van den
Sleutel, seeckere byere in de
zelve brouwerye ghebrouwen
ende dat die herbergiers tegen
hen seyden datte selve byer niet
drinckbaer was. Verclarende
voorts dat sy die tappers daer-
van sy de byere wederomme
ghebracht hebben, hebben ho
ren seggen dat het toequam by
den verwer.'
De biersoorten, die omtrent de
ze tijd door De Sleutel werden
gebrouwen droegen de namen:
Pharao, Israel en Moeselaer.
Geleverd werd in tonnen, halfva-
ten en kinnekens (de laatsten
voor huisgebruik).
Doctor Johan van Beverwijck, in
zijn tijd een bekend arts, die
van 1594 tot 1647 in Dordrecht
woonde en die menig gedicht
heeft gewijd aan de gezellige
eetpartijen bij hem thuis, waar
aan ook zijn vriend Jacob Cats
(de dichter) deelnam, die des
tijds pensionaris van de stad
was, roemde het Dordtse bier
als volgt:
Die gesond en fris wil leven
in dees aertsche, Dordtsche
dreven,
Die wil wesen sonder pyn,
Drincke bier, den dranck der
Goden,
Waerop jupyn Juno noodde.
Bier voor krancken hoeze ook
sijn,
Dordtsch bier is voor ieder
medicijn.
Bier alleen geeft ouden moet
Dordtsch bier is het beste
soet.
(Vervolg in de eerstkomende uitgave
van Vers van 't Vat)
'f't,
BBi
- -
4
