Foto rechts boven: In Gorinchem is nog een torenuurwerk met één wijzer. U ziet boven de wijzerplaat de „klok" van het slagwerk. Foto links: Het uurwerk van een van de eerste houten klokken. nauwkeurig waren deze uur werken niet. Het heeft tot 1868 geduurd voordat de Amsterdamse Westertoren een tweede wij- intrede in de huizen, al bleef het bezit ervan in het begin voorbehouden aan wereld lijke en geestelijke hoog waardigheidsbekleders. Tot zer kreeg. Er bestaan zelfs nu nog kerkklokken met één wijzer. Vooral in de avond en de nacht had men geen benul van de tijd, slechts eenmaal per uur luidde de klok. Hier in kwam verandering toen men uurwerken met kwar tierslag ging maken. De halve uren werden dan in z'n geheel op een andere bel of klok geslagen. De kwartieren bleven één slag behouden. Overdag bleef men zich in huis behelpen met de zandloper die elk half of heel uur moest wor den omgekeerd. Begin 1400 deed het eerste mechanische uurwerk zijn in de 16e eeuw konden slechts de notabelen en zeer welgestelden zich zo'n uur werk aanschaffen. Dit blijkt wel uit een gevonden ge schrift, waarin wordt ver meld dat de uurwerkmaker van Geulen in 1685 voor het Hoogheemraadschap van Schieland een staand hor loge maakte voor de somma van 400 gulden, hetgeen voor die tijd een fors bedrag was. De uurwerken die toen ge maakt werden, waren ech ter nog verre van nauwkeu rig. Een afwijking van enige minuten per uur behoorde niet tot de uitzonderingen. Hierin kwam pas verbete- De zandloper was vroeger d e tijd meter in de huizen. kloosterklok, die om de zo veel tijd, gemeten met zand lopers, de vespers, de com pleten en het kanoniek te middernacht aangaven. In Parijs bestonden regels voor het werken in de fa brieken, waarbij men moest beginnen als de zon opkwam, hetgeen van dag tot dag ver schillend was. Ook bestond in Parijs de wijn- of bierklok. het tijdstip waarop de her bergen gesloten moesten worden. In andere plaatsen had men de stadsomroepers, die 's morgens de mensen wekte (in latere tijd de porder ge noemd) en 's avonds het uur afriep waarop het vuur ge doofd moest worden. Aan de andere kant had men ook niet zo'n behoefte om de zuivere tijd te weten. Men leefde minder gebonden aan de tijd. Als de postkoets langs kwam luidde men een bel, zodat iedereen nog tijd genoeg had om er heen te lopen. Raderuurwerken Voordat omstreeks 1350 de eerste torenuurwerken met wijzerplaat verschenen, be stonden er reeds torenklok ken die ieder uur een aantal slagen lieten horen. In Maas tricht werd in 1373 de eerste torenklok met wijzerplaat geplaatst. Amsterdam telde begin 1400 al drie kerkklok ken. Al deze kerkklokken hadden slechts één wijzer, die al leen de uren aangaf. De al- leroudsten hebben zelfs een vaste uurwijzer en een draai bare wijzerplaat. Nu nog spreekt men van bij vieren, over achten enzovoort, het geen uit die tijd stamt. Want

Jaarverslagen en Personeelsbladen Heineken

Vers van 't Vat | 1966 | | pagina 14