HEINEKEN KOCHT EEUWENOUDE EGYPTISCHE STEEN
11
Sinds enige tijd bevindt zich in het
hoofdkantoor te Amsterdam een ge
deelte van een Egyptisch offerreliëf,
waarop de laatste fase van de bier
bereiding, zoals deze destijds door de
Egyptenaren werd uitgevoerd, is af
gebeeld (zie de foto hieronder).
Heineken heeft deze oudheidkundige
vondst gekocht, nadat prof. dr. A.
Klasens, directeur van het Rijksmu
seum van Oudheden in Leiden, de
steen op zijn echtheid had onderzocht.
Prof. Klasens verklaarde, dat het hier
een gedeelte van een authentiek offer
reliëf betrof, dat volgens hem uit het
tijdvak van 3000-2300 v. Chr. (het
Oude Rijk) stamt. De steen is in 1960
bij Sakkara, een plaats, die even ten
zuiden van Caïro ligt, gevonden.
De tekst op het bovenste gedeelte
luidt:
„Liet vullen van de kruiken met bier";
terwijl op het onderste gedeelte ver
meld staat:
„Het plaatsen van de rest in een ketel".
De bierbereiding in het oude Egypte
Bij onze naspeuringen naar verdere
bijzonderheden omtrent de bierberei
ding door de „oude" Egyptenaren,
kwamen wij opnieuw in contact met
het Rijksmuseum van Oudheden in
Leiden. Tot onze verrassing bleek men
daar in het bezit te zijn van een goed
bewaard gebleven reliëf, waarop de
verschillende fasen van de bierberei
ding staan afgebeeld. Toevalligerwijs
stamt dit reliëf uit dezelfde periode
als de door Heineken gekochte steen,
terwijl het bovendien in dezelfde
streek (bij Sakkara) werd gevonden.
Dank zij de welwillende medewerking
van het Rijksmuseum, dat ons een
foto en enige nadere gegevens ver
schafte, kunnen wij u iets vertellen
over en laten zien van de bierberei
ding in het oude Egypte. Wij zijn
eveneens dank verschuldigd aan drs.
G. Vermeulen van het Centraal Labo
ratorium in Rotterdam, die zo vrien
delijk was op enkele punten een toe
lichting te geven.
Veel van hetgeen wij weten omtrent
het leven van de Egyptenaren, vier-
tot vijfduizend jaar geleden, danken
wij aan de talrijke, fraaie reliëfs, die
in de loop der tijden gevonden zijn.
Deze reliëfs komen voor op de wan
den van tempels en grafkelders en in
de onderaardse gangen, die naar de
graven leiden. Zo vindt men in de
graven in het Dal der Koningen in
Boven-Egypte (onder andere in het
bekende graf van Toet-anch-amon)
op de wanden in de
vorm van reliëfs en
hiëroglyfen, de levensge
schiedenissen van de al
daar begraven vorsten.
Maar tevens treft men er
voorstellingen aan uit het
dagelijkse leven van die
tijd, afbeeldingen van de
jacht, visserij, de land
bouw, evenals van ver
schillende ambachten als
het broodbakken, het
slachten en ook het bier-
brouwen.
Op het (ünks) afgedrukte
reliëf ziet men een aantal
handelingen, die destijds
voorkwamen bij de bier
bereiding. Deze geschied
de in het kort als volgt:
Men liet graan enige tijd
weken door het in natte
aarde te begraven of, wat
ook voorkwam, men liet
de korrels in de aren
weken en zwellen. Het
bovenste gedeelte van het
afgebeelde reliëf vertoont
in het midden een op de grond zit
tende man, die aren met gezwollen
korrels in de hand heeft. Het ge
weekte graan werd dan fijn gestampt
(geschroot) op de manier als bovenaan
rechts is afgebeeld. Men werkte met
stampers in een soort mortier.
Vervolgens kneedde men de aldus
verkregen massa met water tot deeg,
waaraan soms wat zuurdeeg, zoals bij
de broodbereiding, werd toegevoegd.
Ten slotte deed men het deeg in vor
men, waarna het boven een vuur licht
gebakken werd tot zich een korst
vormde. Zo ontstonden de zg. mout-
of bierbroden, die bij de verdere be
werking weer in kleine stukken wer
den gebroken. Van deze stukken
maakte men met water een beslag.
Dit wreef men dan door een zeef,
waarbij de vloeistof in een stenen
vat-met-tuit liep. In dit vat kwam de
massa in gisting. Nadat dit proces
zich had voltrokken, zeefde men de
vloeistof nog eens, waarna men het
bier in stenen kruiken goot, die met
een lemen deksel werden gesloten. De
kruiken waren puntig van onderen
en werden daarom in speciale voet
stukken geplaatst.
Het middengedeelte van het reliëf
vertoom rechts het bakken van de
moutbroden: een man zit bij de oven
en steekt het vuur aan. Ernaast ziet
men het breken van de broden en
links een man, die het beslag door een
zeef wrijft. Het stenen vat rust op
een voetstuk van mandwerk, dat
diende om de druk bij het wrijven op
de zeef op te vangen.
Op het onderste deel van het reliëf
ziet men nog eens het wrijven van het
beslag door de zeef, terwijl een andere
man uit een tweede vat water toe
voegt. Ten slotte ziet men rechts het
vullen en sluiten van de kruiken. Dit
gedeelte komt ook voor op het reliëf
fragment, dat door Heineken is ge
kocht.
Het is merkwaardigdat bij de bierberei
ding in die tijd reeds dezelfde biochemi
sche processen werden toegepast, zoals
wij die nu kennen, namelijk kieming van
het graanverwarming, waardoor in het
moutbrood een gedeeltelijke versuikering
optrad en ten slotte, de gisting. Deze
laatste kwam min of meer spontaan op
gang door gisten, die aanwezig waren in
het deeg en ook in de gistingsvaten. Nog
heden ten dage bereidt men op het plat
teland van Egypte een drank, bouza
genaamd, op ongeveer dezelfde wijze als
dit duizenden jaren geleden gebeurde.
