geven van uitgelaten volkstaferelen en
hij had een grote voorliefde voor ge
beurtenissen die zich afspeelden in de
familiekring.
Ook in het gevoelig uitbeelden van
bijbelse scènes was hij een meester. Iets
van het gezellige rumoer, iets van het
olijke waarvoor hij zo'n voorkeur had,
bespeurt men ook op dit schilderij. Maria
met het Kind in de kribbe en de eer
biedig neergeknielde herder vormen
het middelpunt waarom heen een be
weeglijke compositie is opgebouwd vol
met aardige details, die typerend zijn
voor Jan Steen's werkwijze. Jozef, die
zijn hoed afneemt omdat hem iets aan
geboden wordt, een jongen die bezig is
met het vuur onder de pot. Er wordt
muziek gemaakt, herders en andere
belangstellenden komen wat luidruch
tiger binnen. Alleen Jan Steen kon in
onze Gouden Eeuw het Kerstverhaal
zó in beeld brengen.
PETRUS PAULUS RUBENS (15771640)
In het jaar 1624 schilderde de
beroemde Zuidnederlandse schilder
Petrus Paulus Rubens precies hetzelfde
tafereel. Maar heel anders. Rubens leef
de in een andere tijd en had een totaal
andere instelling ten opzichte van het
onderwerp dat hij schilderde. Men
noemt deze zwierige, pompeuze stijl
van schilderen Barok en Rubens mag
wel als de meest typische vertegen
woordiger van deze stijl beschouwd
worden. In deze tijd, de 17de eeuw, is
de strijd tussen het katholicisme en de
reformatie uitgevochten. Europa is ver
deeld in twee kampen, een noordelijk
protestants en een zuidelijk katholiek.
In Noord-Nederland staat het calvi
nisme afwijzend tegenover de kunst en
hier ontwikkelt zich daardoor een
realistische schilderkunst bestemd voor
de burgerwoning en de vergaderzaal.
In het zuiden, dus ook in de Zuidelijke
Nederlanden bedient de katholieke kerk
zich juist van de kunst als propaganda
middel: verheerlijking van heiligen en
martelaren glorie en triomf van de
kerk. De Barok richt zich tot de massa
en maakt gebruik van pakkende mid
delen: dramatische schokkende tafe
relen, grote gebaren, een grandioos mee
slepend ritme.
Rubens was een zeer veelzijdig schilder,
die met wonderlijk gemak zijn penseel
hanteerde. Van de ingetogenheid en de
sobere gewijde stemming van de beide
vorige schilderijen is hier niets meer te
bespeuren. Rubens heeft zijn Aanbid
ding der Koningen tot een drukke
prachtvolle gebeurtenis gemaakt. Het
schilderij is een en al beweging en ritme.
Het is een pralerige en bijna uitbundige
compositie. Het zijn alle forse mensen
die op dit doek voorkomen en het
Christuskind is een welgeschapen
knaapje. Een typisch barokke uitbeel
ding. Het Portugese woord barocco,
waarvan de naam van deze stijl is af
JAN THORN PRIKKER (18681952)
De Aanbidding der Herders werd ook
uitgebeeld door een schilder, die in zijn
eigen land, Nederland, nooit erkenning
heeft gehad. We naderen nu onze hui
dige tijd. De wijze, waarop Thorn Prik
ker zijn Aanbidding schilderde, noemt
men lineair symbolistisch, waarbij de
betekenis van de lijn tegenover kleur en
toon wordt gepropageerd. Dit is een
reactie op andere schilderwijzen, zoals
het impressionisme. Het is een zoeken
De Aanbidding der Koningen van Rubens,
1624. AntwerpenMuseum voor Schone
Kunsten)
geleid, betekent druk en beweeglijk van
vorm. Deze kenmerken zijn zonder uit
zondering in deze Aanbidding van
Rubens vertegenwoordigd.
12
