ZIJN TIJD
GEERTGEN TOT ST. JANS
(CA. 1465CA. 1495)
De naam van de schilder, die het tweede
werk maakte, luidt Geertgen tot Sint
Jans. Dat betekende eigenlijk, de kleine
Gerard die woont in het klooster van
Sint Jan. Hij stierf op ongeveer 28-ja-
rige leeftijd, maar het weinige dat er,
na de beeldenstorm, nog over is van
zijn werken, rechtvaardigt volkomen
de grote naam die hij naliet. Hij werkte
voor de kloosterlingen in het Haarlemse
klooster van de Sint Jansheren.
Ruim vier en een halve eeuw geleden,
toen Geertgen dit schilderij maakte, was
de tijd van Kerstmis tot Driekoningen
een groot feest, dat dertien dagen duur
de. De geschiedenis van de drie konin
gen betekende voor de gelovigen de
verschijning van Jezus aan de mensen
en zijn erkenning door de machtigen
der aarde.
U kent het verhaal van de Wijzen, later
Koningen genoemd, die een ster hadden
gezien die de geboorte van de koning
der Joden had aangekondigd. Zij volg
den die ster en hoorden dat het Kind in
Bethlehem was geboren. Zij reisden
verder en toen de ster stilstond, hadden
zij hun bestemming bereikt. Vol vreugde
en eerbied begroetten zij Maria en haar
Kind en boden Hem de geschenken aan
die zij hadden meegenomen, goud,
wierook en myrrhe.
Het verhaal wijzigde zich steeds. De
koningen werden drie in getal, zij
kwamen uit Europa, Azië en Afrika. De
stal werd een bouwvallig huis en Jezus
had niets waar Hij zijn hoofd op kon
leggen. Al gebeurde het midden in de
winter, Geertgen schilderde het vol
zonneschijn. Vol eerbied knielt koning
Balthasar neer en biedt zijn gouden
munten aan. De beide andere koningen
staan gereed met hun geschenken, be
wogen door wat zij voor zich zien ge
beuren.
In die tijd is het gewoon om op een
schilderij twee of meer voorvallen tege
lijk af te beelden. Vandaar dat men op
de achtergrond de komst van de konin
gen uit de drie windstreken met hun
stoet ziet. Geertgen heeft de gewijde
stemming van dat ogenblik uitstekend
weten weer te geven. Hij heeft de wer
kelijkheid niet nagebootst maar het
heilige verhaal als een visioen laten
zien. De figuren hebben iets stijfs en
hoekigs en in verhouding tot de latere
kunstopvattingen heeft dit schilderij
iets kinderlijks dat men „primitief"
noemt en waarvoor het woord onbe
vangen beter op zijn plaats zou zijn.
Jan Steen:
Aanbidding der
herders, ca. 1650.
Foto
Rijksmuseum
Amsterdam)
JAN STEEN (1626—1679)
Jan Steen leefde en werkte, zij het dan
wat later, in dezelfde eeuw als Rubens,
wiens schilderij we hierna bespreken,
maar hoe wijkt zijn Aanbidding der
Herders af van het schilderij van de
Geertgen tot Sint Jans' Aanbidding der
Koningen, ca. '1490. (Foto Rijksmuseum
Amsterdam
meester der Zuidnederlandse Barok!
Ook hier vrij veel drukte rondom het
Christuskind, maar geen pracht en
praal en niet zo'n enorme ritmische be
weging. Jan Steen, een der allergroot
sten uit onze 17e eeuw, heeft zijn aan
bidding geschilderd volgens de geest
van zijn tijd. Het werd een eenvoudig
huiselijk tafereeltje, zoals de mensen in
Noord-Nederland het toen graag za
gen. Jan Steen was knap in het weer-
11
