DE SCHILDER ALS KIND VAL
Ir. de kunst weerspiegelt zich de tijd.
Hoe verschillend is de visie die de
kunstenaar had op het gebeuren in de
periode waarin hij leefde. Een kunste
naar is nu eenmaal altijd een kind van
zijn tijd, een lid van een gemeenschap.
Religie, oorlog, revolutie, welvaart en
armoede deden de wereldbeschouwing
door de eeuwen heen veranderen en
met die verandering wijzigde zich de
taal van de kunst.
Op deze en de volgende pagina's ziet
u zes schilderijen van Nederlandse
schilders uit verschillende perioden van
onze historie. Tussen het eerste werk en
het laatste ligt een tijdsbestek van meer
dan 500 jaar. Het zijn alle afbeeldingen
van het Kerstgebeuren. De zes schilders
hebben ieder op hun wijze dat Grote
Gebeuren met het penseel op hout,
linnen of karton weergegeven.
De eerste twee schilderijen behoren wat
hun kunststijl betreft tot de Gotiek, de
periode waarin de schilderkunst in het
teken staat van het geloof. Om de
kunst van deze tijd te verstaan moet
men zich kunnen verplaatsen in de
religieuze gedachtenwereld en de kin
derlijke vroomheid van die tijd. Er be
staat in de kunst slechts één hoofddoel,
het uitbeelden van de christelijke idee.
Men behoeft het derde en het vierde
schilderij slechts oppervlakkig te be
schouwen om het verbazingwekkend
grote verschil in uitbeelding te kunnen
constateren met de twee eerste werken.
Maar deze schilderijen werden dan ook
veel later vervaardigd, in de 17e eeuw,
in een tijd dat de politieke scheiding
tussen Noord- en Zuid-Nederland reeds
lang een feit xvas. Beide takken van de
Nederlandse stam zijn toen ook op het
gebied van de kunst bun eigen weg
gegaan. De zuidelijke Nederlanden
staan in die tijd onder invloed van de
Barok, een stijl van bewogenheid, zwier
en pronk. Hoewel van deze stijl natuur
lijk bepaalde eigenschappen ook in de
kunst van de noordelijke Nederlanden
terug te vinden zijn, ligt het accent hier
toch heel anders. Onze schilderkunst
van de 17e eeuw is die van de nuchtere
Hollander, beschouwelijk en burgerlijk
in de goede zin van het woord. Niet de
kerk, het vorstelijk hof of de adel
treden meer als opdrachtgevers en
kopers van kunstwerken op, maar de
koopman, de reder en de industrieel.
Zij bepalen de richting van de schilder
kunst. De schilderijen die men laat
maken moeten begrijpelijk zijn, een
duidelijke voorstelling geven van het
dagelijks leven. Men wil zichzelf zien
zoals men is temidden van gezin, gilde,
schutterij of tijdens feesten en vermaak.
Het vijfde schilderij werd vervaardigd
door iemand die leefde van 1868 tot
1932, een van de wegbereiders van de
hedendaagse kunst. Die hedendaagse
kunst wordt vertegenwoordigd door
het zesde werk, dat gemaakt werd door
een nog vrij jonge kunstenaar.
Laat nu eens even uw blik gaan over
deze zes schilderijen en leest u wat er
bij elk werk wordt verteld. Het is
jammer, dat u de prachtige kleuren,
vooral van de beide eerste werken niet
kunt zien. Wat u wel kunt constateren,
is de verandering die de kunst in de
loop der eeuwen heeft ondergaan. Het
verhaal bleef hetzelfde maar de wijze
waarop het uitgebeeld werd wijzigde
zich steeds. Van onbevangen devotie
naar triomfale verheerlijking, van de
gemoedelijke weergave van het dage
lijkse leven naar de symboliek en ten
slotte de moderne kunst van deze tijd.
Wat onveranderd is gebleven en wat
door alle tijden heen nooit zal ver
anderen, is de gemoedsgesteldheid, dg
emotie die in elk waar kunstwerk be
sloten ligt en waarin de kunstenaar ons
wil laten delen. Het is hun verdienste
dat wij kunnen genieten van de schoon
heid die zij gestalte wisten te geven.
Literatuur: Gids voor de Nederlandse
Kunst (dr. H. E. van GelderOpenbaar
Kunstbezit. Phoenix, maandblad voor beel
dende kunst.
DOOR J. H. SCHWEPPE
bewijsstuk van vroege Nederlandse
schilderkunst. De maker is onbekend en
wordt meestal aangeduid met „een
Luiks Meester". Het was iemand uit de
rij der schilders, die men gewoonlijk de
Nederlandse „primitieven" noemt, een
naam die eigenlijk misplaatst is, want
deze kunst is een uitdrukking van een
zeer verfijnde cultuur. Allereerst treft
de devotie waarmee het onderwerp
is behandeld. Alles is met gevoeligheid
en met een tedere overgave aan het vak
en aan de schoonheid afgebeeld.
Het Norfolk-triptiek ontleent zijn
naam aan het feit, dat het eens in het
bezit was van de Hertog van Norfolk.
Het werd in 1938 door een Nederlandse
kunsthandelaar naar ons land overge
bracht en tenslotte kwam het terecht
in de verzameling van de Rotterdam
mer Van Beuningen. Het bevindt zich
nu in het Museum Boymans-Van Beu
ningen.
De „Aanbidding" op het Norfolk-triptiek,
ca. 1415. (Foto Museum Boymans-van
Beuningen)
LUIKS MEESTER (CA. 1415)
Het eerste schilderij is een tafereel, dat
voorkomt op het Norfolk-triptiek, da
terend uit ca. 1415. Een triptiek of
drieluik werd in die tijd gebruikt als
altaarretabel. Ze hadden soms zeer
grote afmetingen maar er waren ook
kleine voor huisaltaren. De afmeting
van dit triptiek is 33 bij 32 cm. Zo'n
triptiek was beschilderd met verschil
lende religieuze voorstellingen en een
daarvan, niet groter dan een prentbrief
kaart, de Aanbidding, is hier afgebeeld.
Het Norfolk-triptiek wordt door ken
ners beschouwd als het belangrijkste
