Beschouwing over het
kuipershandwerk h
G. M. Miinichsdorfer
In de vorige eeuw, toen men nog op zuiver handwerk
was aangewezen, was het korps van kuipers in ver
houding nog vrij groot. Bij de HBM Amsterdam bijv.
bedroeg in de jaren tachtig van de vorige eeuw het
aantal kuipers nog tien bij een bierverkoop van
50.000 hl (afb. 1). Dit aantal is als gevolg van de
bloei van de vatenfabrieken iets teruggelopen en was
tien jaar later gezakt tot zeven, hoewel de bieromzet
tegen die tijd reeds belangrijk gestegen was. De vaten
fabrieken leverden nl. het benodigde hout reeds zo voor
bewerkt, dat een belangrijk gedeelte van het kuipers-
werk, als kloven en zagen van het ruwe hout en verdere
andere voorbehandelingen, overbodig was geworden.
Ook kwam het maken van berekeningen en van sommige
constructietekeningen grotendeels te vervallen. Zo zijn
geleidelijk de eisen, die vroeger aan een kuiper werden
gesteld, steeds minder geworden en liep ook daardoor
het aantal kuipers in de brouwerij terug.
Men kon toen nl. in tijd van nood voor „tweedehands-
werk", waarmee wel leerlingen in sommige bedrijven
werden belast, ook ongeoefende krachten laten invallen.
Ook het pekken van de vaten geschiedde sinds het eind
van de vorige eeuw, net als het paraffineren van gist-
kuipen, die vroeger doorgaans van hout waren (afb. 2),
in vele bedrijven niet meer volgens het oude systeem,
maar werd machinaal uitgevoerd. Dit nam veel minder
tijd in beslag en was daardoor ook veel goedkoper.
Degenen van de oude generatie, die het pekken van
commando van de meester 4 tot 6 man het vat net
zolang rolden en voor- en achterover kantelden, totdat
de gehele binnenkant met een nieuwe laag pek was
bedekt. Het spreekt vanzelf, dat de pekmachine, die het
moeizame werk in betrekkelijk korte tijd met behulp
van veel minder arbeidskrachten kon verrichten, een
grote besparing aan personeel heeft gebracht, waardoor
weer menig kuiper overbodig is geworden. Bovendien
was aan het machinale pekken ook een belangrijke be
sparing aan werkruimte verbonden, hetgeen voor menig
bedrijf met het oog op uitbreiding en verbouwing een
uitkomst betekende.
Na al deze vaktechnische uiteenzettingen, willen we ook
eens een andere kant van de kuipersbranche belichten.
Het zal velen niet onbekend zijn, dat in ieder hand-
werksvak soms iemand met heel bijzondere capaciteiten
opduikt, die plotseling met buitengewone prestaties voor
den dag komt, bijv. op artistiek gebied. Zo zijn er ook
in het kuipersvak herhaaldelijk artistieke produkten
ontstaan, die reeds een eeuw geleden de algemene belang
stelling hebben getrokken en die dit heden nog doen.
Zo werden er bijv. werkstukken vervaardigd in minia
tuurvorm (diverse soorten drinkgerei en kleine sier
voorwerpen in de vorm van fustjes e.d.) (afb. 4, 5 en 6).
vaten nog hebben meegemaakt, voordat de pekmachine
op de technische markt was verschenen, zouden kunnen
bevestigen, dat het pekken met veel zorg en beleid moest
geschieden om onheil te voorkomen. Een bijzondere
inspanning eiste het pekken van de grote lagervaten.
Men moest eerst het vat ontpekken. Daartoe werd van
het liggende vat de bodem verwijderd. De meester stak
vervolgens met een stuk brandend pek de peklaag in
het fust op een paar plaatsen in brand. Daarop werd de
bodem losjes tegen het vat aangezet, zodat er trek
mogelijk bleef. Er ontstond in het vat een geweldige
vuurzuil, die boven door de spleet tussen bodem en vat
oplaaide (afb. 3).
Het pek begon dan te smelten, droop langs de wanden
naar beneden, om ten slotte uit het fust weg te lopen.
Daarna bracht men de bodem weer aan. Door het spon
gat werd gesmolten pek in het vat gegoten, waarna op
9
