te meer beseffen hoe rijk je nu bent. En met hoe weinig
je in die hongerwinter tevreden was.
Geen angst meer
Mensen, wat hadden we naar dat ogenblik van capitulatie
verlangd.
Vrijheid. Zo maar ergens heen te kunnen gaan, omdat je
er zin in hebt. Als meisje geen angst behoeven te hebben
voor een Duitse soldaat op straat. Geen angst als jonge
man om te worden opgepikt. Wat hebben we op 9 en
10 november '44 in de benauwdheid gezeten toen de
grote razzia's in Rotterdam gehouden werden en vele
tientallen H.B.M.'ers bij Schalk op de hooizolder en in
het laboratorium waren ondergebracht en zelfs in de
beroemde „tussenvloer" onder de eerste etage.
We doken er in via een gat in de huidige damesgarderobe
bij elk alarm. Gelukkig was het altijd loos alarm en
ging het doorgaans om vordering van bier of schrijf
machines!
Vrijheid. Geen vrees meer van de leiding van ons bedrijf,
dat de Duitsers iets zouden merken van de talloze ver
boden activiteiten op onze brouwerij.
Vrijheid. Geen angst om vader, die was opgepikt of
ondergedoken, voor moeder of dochter, die eten was
gaan halen „over de IJssel". Geen angst voor een ver
stopte fiets of radio, of veel erger Joodse vriend,
die zich verborgen hield.
Geen angst van vrouwen om hun nog ongeboren kind,
waarvoor geen eten was, van moeders voor hun kinderen,
die ze met de dag zagen wegkwijnen.
In de noodeditie van de N.R.C. uit die dagen lazen we:
jonge vrouw, in april baby verwachtend, verzoekt
dringend bij een familie een warme maaltijd te mogen
gebruiken.
Enige prijzen in het begin van februari:
een brood 40,
consi-sigaretten 55,per pakje (groter bocht hebt
u nooit gerookt),
raapolie 125,per liter,
erwten 25,per kg.
U moet hierbij bedenken, dat een stenotypiste van 20 jaar
met H.B.S.-diploma toen 65,in de maand en een
geschoolde fabrieksarbeider 30,per week verdiende,
want de lonen stonden nog op het peil van 1940. Een
zwarte handelaar draaide echter voor 1000,'per week
zijn hand niet om
Soep of pap?
Op ons kantoor was gevestigd het Interkerkelijk bureau,
dat bonnen voor hongeroedeempatiënten uitgaf. Bonnen,
waar nauwelijks iets op te krijgen was, maar waar de
stakkers kilometers ver voor kwamen lopen; er waren
immers geen vervoermiddelen meer.
Eloe dikwijls zakten de stumpers bij de portier inéén en
waren ze niet bij machte het I.K.B. op de eerste etage
te bereiken.
Op het Noordplein zag ik een vader met een jongen en
een meisje van een jaar of zes, die beiden geen ons vlees
meer op hun beentjes hadden. Beentjes, die ik verzeker
het U niet dikker waren dan de vinger van een
mannenhand nü.
Anderen hadden weer opgeblazen voeten en handen van
de hongeroedeem en dat was eigenlijk prettig, want alleen
dan kreeg je „extra" voeding!
Wat een geluk dat de brouwerij aan haar personeel nu
en dan wat suiker, wat groenten, wat aardappelen, wat
suikerbieten kon verstrekken.
In maart at ik gebakken tulpebollen. Een delicatesse,
net gebakken aardappelen. Dat zeiden we toen! In april
kregen we uitgebloeide tulpebollen, maar die waren
met permissie niet te vreten.
De brouwerij er was een openbare gaarkeuken op het
terrein! zorgde ook voor soep en pap. Het was het
zelfde goedje als je het mij vraagt, gemaakt van wat
gerstemeel en water en afkooksel van „lippen en kelen"
van koeien, die op het abattoir voor de Duitse soldaten
geslacht werden.
Enkele rijkaards hadden zoetstof (zwarte prijs een tientje
per doosje) en aten zodoende 's morgens zoete pap.
's Avonds maakten zij met wat zout van hetzelfde spul
soep. In de Raadskelder stonden we er voor in de rij en
af en toe was er een gast, zoals een officier van Justitie
in Rotterdam, de magerste man van alle tijden: hij mocht
immers niet zwart handelen!
Kersen!
Ik herinner me nog hoe ik van de toenmalige bedrijfs
leider, die op de groentenuitdeling toezicht hield, op
7 januari 1945 een maal spruitjes kreeg: omdat het mijn
verlovingsdag was. En wat was het een feest toen de
elektrische stroom helemaal uitviel en de voorraden be
vroren kersen en andere vruchten van Jamin hals over
kop geconsumeerd moesten worden. Deze heerlijkheden
kwamen ook naar de brouwerij. „Eet er niet te veel van,
jongens". Wel ja, zeg dat maar eens aan mensen, die
bijna verhongerd zijn!
Toen we nog wat suikerbietenprakjes te warmen hadden,
waren het de meisjes van het secretariaat (toen „cor
respondentie" geheten) en de boekhouding (inkoop,
export en afd. buitenland kenden we nog niet) en enkele
analysten, die daar, op het laboratorium of waar elders
een noodkacheltje te vinden was, voor zorgden. Of er
dan niet eens „geproefd" werd of het al warm genoeg
was? Ik durf er niet voor instaan, want een theelepeltje
„prak" was een heerlijkheid.
Een der meisjes van de correspondentie deed dat voor
een technisch onderdirecteur, een al wat oudere man, die
heel lang was en zo mager, dat zijn hals tweemaal in
z'n boordje kon. Vandaar dat dat boordje herhaaldelijk
losschoot en dan moest zijn assistente op een stoel klim
men om het onwillige boord weer in orde te brengen.
Tja, zo iets behoorde 15 jaar geleden tot het secretaresse-
werk!
Overigens, dat opwarmen was een lijdensaffaire, want
warmtebronnen van enige betekenis waren er niet en
wat er was ging meer uit, dan dat het brandde.
