Bier grondstoffen in het spreekwoord
In Nederland zijn niet zoveel spreekwoor
den die met het brouwen verband houden,
maar in Duitsland komen deze des te
veelvuldiger voor. Enige hiervan nemen
wij hier onder de loep. In verband met de
grondstoffen kent men daar de uitspraak:
Hij brouwt bier zonder mout 1)
Dit werd oorspronkelijk gezegd van een
brouwer die zijn klanten een verdacht dun
ne vloeistof voorzette, later van bedriegers
die uit niets op bedriegelijke wijze iets
tevoorschijn wilden toveren.
Hoe oud deze zegswijze is moge blijken
uit het verwijt dat in de dertiende eeuw
de Duitse minnezanger Konrad Marner
zijn letterkundige tegenstander Reginar
maakte toen hij hem van plagiaat betichtte
met de woorden
Gij loze dief, gij brouwt zonder mout
bier 2)
Toen reeds dacht men minder aan de let
terlijke betekenis dan wel aan de beeld
spraak, zoals in het gezegde
zonder bruid geen bruiloft3
Van geheel tegengestelde aard is de uit
drukking
Hij wil steeds maar zijn mout toe
voegen
Een opdringerig mens meent verwaand dat
het zonder zijn bijdrage niet gaat, zodat
hij overal „zijn duit in het zakje wil doen",
een gezegde dat overigens ook reeds lang
zijn letterlijke betekenis heeft verloren.
Aan het eesten dankt de Duitse taal ook
een echt spreekwoord
Zacht vuur maakt zoete mout 5
In meer uitgebreide betekenis wil hiermee
tot uitdrukking gebracht worden dat teveel
aan ijver tot niets goed leidt, terwijl men
met langzaam en behoedzaam voortgaan
het beste uitkomt.
We weten dat de mout voor het brouwen
onontbeerlijk is. Geldt dat ook voor de
hop? Het vreemde is, dat dit in de Duitse
taal niet tot uiting komt, maar wel in
Nederland, waar een oud spreekwoord be
staat, dat zegt:
Zonder hop kan men geen bier
brouwen
Zo heel oud kan dit spreekwoord ook
weer niet zijn, want er werd vroeger wel
degelijk bier gemaakt waaraan geen hop
te pas kwam. Er ging dan een kruiden
mengsel in, maar het bier dat zo tot stand
kwam had niet de echte pittige smaak die
wij nu kennen. Echt bier zonder hop kan
men zich nu niet meer voorstellen.
Bovendien heeft de in de hop voorkomen
de lupuline een conserverende werking. In
verband hiermee pleegt men met betrek
king tot bepaalde Noordduitse biersoorten
te zeggen
Hop geeft een jaar lang kracht 6)
De sprankelende kracht van de hop komt
in dit rijmpje naar voren:
Bier zonder hop behoeft geen prop
kurk, stop)
Ook het vermengen van wort en hop heeft
tot een gevleugeld woord geleid:
De hop heeft de wort doortrokken 8)
Men wil daarmee aanduiden dat iets zijn
werking heeft gedaan, dat het beoogde
doel is bereikt.
1) Er braut Bier ohne Malz.
2) Du doene diep, du pruvest ane malz
ein bier.
3) Ohne Braut keine Hochzeit.
4) Er will auch stets sein Malz hinein-
werfen
5) Gelindes Feuer macht süsses Malz.
6) Hoppen goaf joahrlang Kraft.
Bier ohne Hopfen braucht keinen
Pfropfen.
8) Der Hopfen hat die Maische durch-
drungen.
14
